‘Taal speelt een rol in elk aspect van het werk van politici, zowel binnen de vergaderzalen van Den Haag en in de straten van plekken over het hele land. De manier waarop politici zich uitdrukken, kan invloed hebben op hoe sterk kiezers zich door politici vertegenwoordigd voelen – of juist niet’, vertelt Striković. Dat raakt de kern van onze representatieve democratie en daarom is het belangrijk dat we hier in onderzoek naar politieke communicatie aandacht voor hebben.’

De enige echte vertegenwoordiger

Striković focust in haar onderzoek in op de manieren waarop Nederlandse politici de term ‘het volk’ inzetten en wat de effecten daarvan zijn. Politici verwijzen naar het volk om te laten zien dat er naar de kiezer wordt geluisterd in de politieke besluitvorming en dat ze open staan voor wat het volk wil. Dit is in principe een centraal onderdeel van populistische retoriek: communicatie wordt gebruikt om vertrouwen te creëren door de politieke leider als onderdeel van het volk te positioneren en hem of haar neer te zetten als de enige echte vertegenwoordiger van het volk. Het volk is dan een homogene groep die bestaat uit de ‘echte’ en ‘gewone’ mensen die de ruggengraat van het land vormen. Maar het verwijzen naar het volk kan ook een pluralistische vorm aannemen. Daarbij maakt iedereen deel uit van het volk, ondanks (of juist dankzij) onderlinge verschillen. Het beoogde effect blijft volgens Striković hetzelfde: dat mensen zich gehoord en begrepen voelen als onderdeel van een gefabriceerde en gepolitiseerde groep waartoe ook de politicus behoort en waarvoor hij of zij daarom het meest geschikt is om de groep te vertegenwoordigen.

Een sleutelrol voor communicatie

Maar hoe schatten politici de wil van het volk in? Om zich een beeld te vormen van de publieke opinie als geheel hechten politici de meeste waarde aan meningen en ervaringen van individuen.

De manier waarop politici communiceren speelt een sleutelrol: door ‘het volk’ aan te spreken, laten ze zien dat de beslissingen die ze hebben genomen voor het land als geheel ook goed zijn voor de individuele burger. ‘Politici over het hele spectrum doen dit. Positieve verwijzingen naar het volk zijn mogelijk zelfs de norm in de hedendaagse politieke communicatie. Het is echter nadrukkelijk niet de norm om verwijzingen te gebruiken die een conflict vertegenwoordigen. In mijn onderzoek zag ik dat populistische politici vaker dan hun politieke tegenstanders het volk tegenover andere actoren plaatsen, door middel van wij versus zij’, aldus Striković.

Striković keek ook naar de effecten van verwijzingen naar het volk. Hoewel zowel populistische als pluralistische retoriek verwijzingen naar het volk gebruiken, zijn alleen de populistische effectief. Mensen voelen zich hierdoor het meest vertegenwoordigd. Dit blijkt echter alleen het geval als ze de betreffende politicus sowieso al zouden steunen.

‘Verwijzingen naar het volk doen ertoe’, concludeert Striković tot besluit. ‘Niet alleen in de context van populistische communicatie en overtuigingskracht, maar ook in de bredere politieke context en als het gaat om de tevredenheid van het electoraat, iets waar politici altijd oren naar hebben.’

Promotiegegevens

Edina Striković: On behalf of the people? Perceptions, usage and effects of references to the people in political communication. Promotoren zijn prof. dr. R. Vliegenthart en prof. dr. C.H. de Vreese; copromotoren zijn dr. L. Bos en dr. G.L.A. van der Meer.

Tijd en locatie

De promotie van Striković vindt plaats op woensdag 15 december, om 10.00 uur, in de Agnietenkapel van de UvA.