Met het argument van een crisis en schaarse middelen sluiten Europese staten steeds meer de deur en wordt slechts een beperkt aantal ‘bijzonder kwetsbare’ vluchtelingen toegelaten. Het categoriseren van vluchtelingen speelt een belangrijke rol in dit proces van toelating, in zij die wel hulp verdienen en zij die als ongewenst of als risico worden bestempeld. Deze categorieën reduceren zeer diverse groepen tot kenmerken die ze verondersteld worden met elkaar te delen, bijvoorbeeld ‘vluchtelingenvrouwen in gevaar’. Andere overeenkomsten en verschillen tussen en binnen groepen worden hiermee genegeerd en de ene vluchteling belandt in een relatief bevoorrechte positie ten opzichte van andere vluchtelingen. Voor politicoloog Natalie Welfens reden zich in de praktijk van het categoriseren van vluchtelingen te verdiepen.

Blik op de hele toelatingsketen

De centrale vraag voor Welfens was welke rol categoriseren speelt in het uitvoeren van humanitaire toelatingsprogramma’s en het in- en uitsluiten van vluchtelingen. Specifiek onderzocht ze humanitaire programma's in Duitsland voor vluchtelingen uit Libanon en Turkije. Ze keek hierbij naar de ‘toelatingsketen’, de opeenvolging van praktijken die van personen uit herkomstlanden hervestigde vluchtelingen met een legaal verblijf in aankomstlanden maken. Ze volgde hoe in deze hele keten categorieën werden geformuleerd: van beleidsformulering in Duitsland, via selectie van vluchtelingen tot de opvang in Duitse provincies en gemeenten.

Selectie in de frontlinie

Welfens laat onder andere zien hoe de selectie van vluchtelingen in de frontlinie werkt. Ze observeert hoe NGO’s, de UNHCR en Turkse staatsautoriteiten vluchtelingen selecteren voor toelatingsprogramma’s, en hoe Duitse staatsautoriteiten beslissen wie toe te laten tot hun humanitaire programma’s. Ze laat zien dat humanitaire- en veiligheidsprincipes een rol spelen bij deze eerstelijns beoordelingen. Zo zijn vrouwen, kinderen, seksuele minderheden, ‘onvolledige’ of economisch kwetsbare gezinnen, en mensen met medische behoeften toelatingswaardig op grond van humanitaire behoeften. Maar jonge, heteroseksuele, valide mannen en ‘onvolledige’ of ‘cultureel andere’ gezinnen worden als riskant gezien op grond van veiligheidsprincipes.

Rechtvaardigingen voor categorisering

Welfens concludeert dat er drie soorten rechtvaardigingen zijn die de verschillende actoren in de toelatingsketen voor hun praktijk van categorisering gebruiken:

1. Humanitaire rechtvaardigingen die het noodzakelijk maken te bepalen wie (het meeste) bescherming, zorg of hulp nodig heeft en waarvoor de behoeften of kwetsbaarheid van mensen moet worden vastgesteld.
2. Veiligheidsrechtvaardigingen waardoor moet worden bepaald wie het minst waarschijnlijk een bedreiging vormt voor de openbare, economische en culturele veiligheid en wie de minste integratie nodig heeft.
3. Efficiëntierechtvaardigingen die vragen om toelating op basis van of dit de moeite waard is en het een ononderbroken proces kan zijn.

Een diepgaand begrip van toelatingsprogramma’s

Met haar onderzoek onthult Welfens hoe categorieën worden vertaald en overgezet van de ene institutionele context naar de andere, wie prioriteit krijgt bij verschillende stappen in het proces, en hoe actoren in het proces dit rechtvaardigen. Zo levert Welfens ons een diepgaand begrip van hoe toelatingsprogramma’s voor vluchtelingen als beleidsinstrument werken en geeft ze een fijnmazig beeld van beleidscategorieën in deze programma’s. Ze toont hun vermogen om in- en uit te sluiten en privilege te geven aan bepaalde vluchtelingen waardoor nieuwe ongelijkheden ontstaan, waarbij nationaliteit, geslacht, leeftijd en opleiding op elkaar inspelen.

Promotiedetails

Natalie Welfens, ‘Categories on the Move. Governing Refugees in Transnational Admission Programmes to Germany.’ Promotores: Dr. Liza Mügge en Prof. dr. Marieke de Goede.

Tijd en locatie

Woensdag 9 juni 2021, 11.00 uur, Aula, Universiteit van Amsterdam