Onderzoek naar AI in de schijnwerpers

Kunstmatige intelligentie (AI) is meer dan een reeks technologieën. AI zal een diepgaande invloed hebben op burgers en samenlevingen, en deze op zowel wenselijke als op onwenselijke manieren veranderen. Het FMG-platform Citizens, Society and Artificial Intelligence (CiSAI) brengt onderzoekers uit de sociale en gedragswetenschappen bij elkaar die de invloed van AI op de maatschappelijke dynamiek en op het leven van individuele burgers analyseren. In de reeks ‘Onderzoek naar AI in de schijnwerpers’ stellen wij onze deskundigen voor die deze thema’s bestuderen.

Hoe sluit ons onderwijs aan op de veranderende arbeidsmarkt en welke verschillen zijn er daarbij tussen breed en specialistisch opgeleide mensen? Dat is de centrale vraag die socioloog Thijs Bol met financiering van de Europese Onderzoekscommissie (ERC) gaat onderzoeken.

‘Sommige mensen worden in het beroepsonderwijs opgeleid tot één beroep, maar wat gebeurt er met deze mensen als dit beroep verandert of zelfs helemaal verdwijnt?, licht Bol toe. ‘Hoe vergaat het bijvoorbeeld accountants en bankmedewerkers wiens werk steeds meer wordt overgenomen door geautomatiseerde systemen, of automonteurs die hun kennis en vaardigheden moeten aanpassen aan elektrische auto’s?’

Maakt een specialistische opleiding kwetsbaar?

Volgens Bol heerst nu sterk het idee dat een te specialistische opleiding mensen kwetsbaar maakt op het moment dat de arbeidsmarkt verandert. Maar is dit ook zo? Om dit te achterhalen gaat Bol met zijn team een panel van mensen met diverse beroepen en opleidingsniveaus volgen in zes Europese landen (Nederland, Engeland, Zweden, Duitsland, Zwitserland en Polen) om zo hun loopbaanontwikkeling in kaart te brengen. ‘Waar iemand direct na zijn of haar opleiding belandt is maar een snapshot’, stelt Bol, ‘Hoe verlopen hun carrières verder?’

Deze paneldata koppelt Bol aan een analyse van de arbeidsmarkt aan de hand van miljoenen vacatures van de afgelopen 15 jaar. Hoe is de vraag naar arbeid veranderd? Welke beroepen komen op, verdwijnen en welke vaardigheden zijn binnen beroepen vereist?

De rol van AI

Artificial Intelligence (AI) speelt in dit onderzoek ook een rol. Aan de ene kant heeft AI een impact op de arbeidsmarkt en brengt veel verandering teweeg. ‘AI heeft al bepaalde arbeidsprocessen en beroepen overgenomen, en als je kijkt naar hoe AI zich ontwikkelt wordt dit waarschijnlijk alleen maar meer. Misschien hebben we straks bijvoorbeeld nog nauwelijks tolken nodig,’ stelt Bol. Maar AI wordt ook ingezet voor de analyse van de miljoenen vacatureteksten. ‘Ik hoop met dit onderzoek een boost te kunnen geven aan het gebruik van dergelijke computational methods, het met rekenkundige modellen analyseren van grote sets aan data, in de sociale wetenschappen’, vertelt Bol.

Interessant voor beleid

De uitkomsten van het onderzoek zijn ook relevant voor beleid, waar de grote vraag wordt gesteld: hoe leiden we de werknemer van de toekomst op? ‘Het kan heel goed zijn dat het niet uitmaakt voor je baanzekerheid of je nu specialistisch bent opgeleid of niet’, stelt Bol. ‘We kunnen nooit goed inschatten welke vaardigheden er straks nodig zijn, maar wellicht is dat ook niet erg. Toch stuurt beleid daar nu wel op: die willen graag dat mensen met een specialistische opleiding breder inzetbaar worden.’  

Bol is momenteel het onderzoeksteam aan het samenstellen waarna ze per september met het onderzoek van start zullen gaan. Het onderzoek loopt tot 2026.