Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, de University of York en het Max Planck Instituut voor evolutionaire antropologie in Leipzig, hebben bewezen dat mensen de gedragscontext kunnen herkennen waarin chimpansees een geluid maken, zoals bij een aanval door een andere chimpansee en het ontdekken van een grote voedselbron. De luisteraars konden correct bepalen of de geluiden die ze hoorden, positief of negatief klonken, ontspannen of opgewonden. De resultaten van het onderzoek zijn nu gepubliceerd in Proceedings of the Royal Society B.

Achtergrond van het onderzoek

Als we een kat horen blazen, een hond horen blaffen of een mens horen lachen, leiden we uit die geluiden informatie af over de emotionele toestand en situatie waarin het individu zich op dat moment bevindt. Uit eerder onderzoek weten we al dat mensen nauwkeurig opwinding en emotionele toestand kunnen afleiden uit de geluiden van een groot aantal andere soorten. Ook zijn er studies die aantonen aan dat mensen de context kunnen herkennen waarin hondengeblaf, kattengemiauw en de geluiden van varkens worden geproduceerd.

Deze studies beperkten zich echter allemaal tot gedomesticeerde dieren die niet nauw verwant zijn aan de mens. Kamiloğlu et al. hebben nu onderzocht in hoeverre mensen in staat zijn om op basis van de geluiden van chimpansees, één van de nauwste levende genetische verwanten van de mens, zowel opwinding (geagiteerd, ontspannen) en emotionele toestand (positief, negatief) als gedragscontext af te leiden.

Twee hypotheses onderzocht in twee experimenten

De auteurs onderzochten twee hypotheses:

1. dat mensen in staat zijn om nauwkeurig de gedragscontext van chimpansees te bepalen op basis van de geluiden die ze maken;
2. dat menselijke luisteraars in staat zijn om opwinding en emotionele toestand af te leiden uit de geluiden van chimpansees.

Kamiloğlu et al. onderzochten deze hypotheses met twee experimenten, waarin ze 3430 deelnemers vroegen een specifiek oordeel te vellen over chimpansees door uitsluitend naar hun geluiden te luisteren. Het ging om 155 soorten geluiden van 66 chimpansees in 10 verschillende positieve en negatieve contexten met een hoog, gemiddeld of laag opwindingsniveau:

1. In Experiment 1 werd de deelnemers gevraagd elke geluid te koppelen aan een contextcategorie en daarbij opwinding en emotionele toestand te beoordelen.
2. In Experiment 2 werd de deelnemers gevraagd aan te geven welke geluiden en gedragscontexten bij elkaar hoorden.

Resultaten en conclusie

Menselijke luisteraars bleken in staat om de geluiden die door chimpansees werden geproduceerd tijdens het eten van hoog- en laagwaardig voedsel, het ontdekken van een grote voedselbron, als ze de toegang tot voedsel werd ontzegd, bij een aanval door een andere chimpansee en bij het dreigen naar een agressieve chimpansee of roofdier, te koppelen aan de bijbehorende context. De nauwkeurigheid was met name hoog bij negatieve geluiden met grote opwinding, die zouden kunnen duiden op directe, potentieel gevaarlijke situaties.

De auteurs voerden ook een akoestische analyse uit om te onderzoeken welke factoren van invloed zijn op de wijze waarop de menselijke luisteraars een geluid beoordeelden. De resultaten lieten zien dat menselijke luisteraars gebruik maken van helderheid, duur en rumoerigheid van geluiden, en bij het beoordelen van opwindingsniveau en emotionele toestand afgingen op de toonhoogte van de chimpanseegeluiden.

Over het geheel genomen wijzen de resultaten er dus op dat mensen kunnen inschatten of het geluid in een positieve of negatieve context werd geproduceerd en of de chimpansee opgewonden of ontspannen was. Verder kunnen luisteraars nauwkeurig bepaalde gedragscontexten afleiden waarin deze geluiden werden geproduceerd. Volgens de auteurs is deze vaardigheid een restant van de evolutie en helpt ons om iets in te schatten als 'gevaarlijk'.

Gegevens publicatie

“Human listeners’ perception of behavioural context and core affect dimensions in chimpanzee vocalizations” door Roza G. Kamiloğlu, Katie E. Slocombe, Daniel B. M. Haun en Disa A. Sauter, gepubliceerd in Proc. R. Soc. B (http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2020.1148).